بازار آتی چیست و چگونه در آن معامله کنیم؟
بازار آتی بورس به علت ویژگیها و امکانات ویژه خود توانسته در سراسر دنیا افراد بسیاری را به سرمایه گذاری ترغیب کند. این بازار برای اشخاصی که قصد دارند ریسک سرمایهگذاری خود را کاهش دهند بسیار مناسب است. در این مقاله قصد داریم بازار آتی و مزایا و ویژگی های آن را برای مشتاقان سرمایهگذاری در این حوزه معرفی کنیم.
قرار داد آتی چیست؟
به قراردادی که دو طرف قرارداد با یکدیگر توافق میکنند که مقدار معینی از کالا را با قیمتی معین و در زمان و مکان معین معامله کنند قرارداد آتی گفته میشود.
به تعبیر ساده قرارداد آتی به این معناست که در حال حاضر کالایی را به قیمت مشخصی خریداری کنیم اما تاریخ تحویل آن را زمان دیگری قرار دهیم و هزینه آن را نیز در زمان دیگری بپردازیم. در واقع چند ماه بعد از این که کالایی را خریداری کردهایم، آن را تحویل گرفته و پولش را پرداخت کنیم. به این نوع قرارداد به علت آن که تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت میگیرد، قرارداد آتی میگویند.
به علت این که پرداخت وجه در این نوع قرارداد، در تاریخ مشخصی در آینده صورت میگیرد، باید تضمینی وجود داشته باشد. برای تضمین انجام شدن تعهد، خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد شخص امینی که همان سازمان بورس کالا است قرار میدهند.
به طور کلی سه گروه از افراد در بازار آتی بورس فعالیت دارند:
1. خریداران کالا
2. فروشندگان کالا
3. نوسانگیرها
همان طور که اشاره کردیم این بازار مناسب کسانی است که قصد دارند ریسک خود را به حداقل برسانند مانند کشاورزانی که میخواهند مطمئن باشند در فصل برداشت، نوسان قیمتی را تجربه نمیکنند. به همین منظور محصول را با تعیین کردن میزان و زمان و قیمت مشخص به کارخانهدار میفروشند و در زمان معین مقدار توافق شده را به قیمت مورد توافق تحویل داده و وجه خود را دریافت میکنند. به غیر از کشاورزان و تولید کنندگان محصولات غذایی حتی نوسانگیران نیز از بازار آتی سود کسب میکنند. نوسانگیران با پیشبینی قیمت محصولات آنها را خرید و فروش میکنند. زمانی که پیش بینی کنند کالایی قرار است در آینده افزایش پیدا کند، آن را میخرند و در زمان مناسب با قیمت بالاتر میفروشند. به این صورت عملا کالایی را ارزانتر خریداری و گرانتر میفروشند و از مابهالتفاوت قیمتی سود کسب میکنند.
میتوان گفت بازار آتی بورس به رونق اقتصادی کمک فراوانی میکند و منافع خریدار و فروشنده کالا را تامین میکند و فرصت سودسازی برای افرادی را دارد که حتی در گروه اول و دوم یعنی تولید کنندگان و خریداران نیستند.
ویژگیهای بازار آتی چیست؟
• وجود اهرم در معاملات:
در مواقعی که بخواهیم با وارد آوردن نیرویی اندک، نتیجهایی بزرگ به دست آوریم از اهرم مالی استفاده میکنیم. اهرم در معاملات باز آتی یعنی میتوانیم با چندین برابر پول خود در این بازار کالا معامله کنیم. همواره کسانی که هوش مالی خوبی دارند به دنبال یافتن اهرم در سرمایهگذاریهای خود هستند تا بتوانند با مواد اولیه اندک و با کمک اهرم نتیجه بسیاری بگیرند و سود زیادی ببرند. اما به یاد داشته باشید که با یک اشتباه کوچک در وضعیتهای اهرمی ممکن است شکستهای مالی غیر قابل جبرانی را تجربه کنید.
• دو طرفه بودن بازار:
در بازار دوطرفه هم از بالا رفتن قیمت و هم از پایین آمدن آن میتوان سود کرد. در بازارهای نقدی و فیزیکی خریداران کالا به امید افزایش قیمت، آن کالا را خریداری میکنند تا در صورت افزایش قیمت آن را بفروشند و سود کسب کنند. در واقع تنها زمانیکه قیمتها رشد کنند میتوان سود به دست آورد و وقتی که قیمت کالاهای مورد نظر در حال کاهش است عملاً نمیتوان انتظار سود داشت. این درحالی است که برخلاف بازار نقدی در معاملات بازار آتی کالا، معاملهگر هم میتواند در راستای افزایش قیمت و هم در راستای کاهش قیمت سود کسب کند. به این ترتیب که وقتی قیمت افزایش دارد، افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام میدهند و در قیمت بالاتر آن را به فروش میرسانند و از طرف دیگر زمانی که حدس میزنند که قیمتها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیشفروش کالا کرده و پس از کاهش قیمتها اقدام به خرید میکنند. در این شرایط بدون توجه به شرایط اقتصادی و تنها با تشخیص حرکت قیمتها میتوان سود کسب کنند.
محصولات مورد معامله در بازار آتی کدامند؟
ابزاری که قیمت و ارزش آن از یک نوع دارایی پایه مشتق میشود، ابزار مشتقه نام دارند. در بورسهای کالایی دنیا، داراییهای مختلفی مانند محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فرآوردههای نفتی و باقی محصولات به عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی تعیین میشوند.
هم اکنون نیز در بورس کالای ایران محصولاتی چون زیره سبز، زعفران و پسته در قالب قرارداد آتی معامله میشوند و امید است با به وجود آمدن شرایط مطلوبتر شاهد محصولات بیشتری در این بازار باشیم. البته چنانچه دارایی مورد نظر، کالا باشد قبل از ورد آن به بازار بایست شرایط قبول کالا توسط سازمان بورس مشخص شود. زیرا کالاهای مختلف با شرایط کمیتی و کیفیتی متفاوت در بازار وجود دارند. به عنوان مثال در بورس کالا اقلام کالایی مختلفی نظیر فلزات، کالاهای کشاورزی، محصولات صنعتی و معدنی قابل معامله و پذیرش در بازار آتی هستند به شرط آن که استانداردها و شرایط مورد نظر بورس را کسب کنند. این استانداردها عبارتند از کیفیت کالا، نحوه تحویل، اندازه قراردادها، کارمزدها، جریمهها و… .
مزیتها و منافع بازار آتی چیست؟
در ابتدای مقاله گفتیم که بازار آتی بورس طرفداران بسیاری دارد زیرا منافع آن بسیار است. به طوری که سودهای کلانی را نصیب فعالان این بازار میکند.حضور در بازار آتی به شرح زیر است:
• معافیتهای مالیاتی
• تخصیص سود بانکی به وجه موجود درحساب مشتریان
• امکان برداشت یک روزه موجودی از حساب توسط مشتریان
• واریز روزانه سود و زیان به حساب مشتریان
• کارمزدهای بسیار پایین
• امکان خرید و فروش نامحدود روزانه
• و…
علاوه بر منافع ذکر شده، این بازار مزیتهایی برای معاملهگران خود دارد که در زیر به آنها اشاره میکنیم:
1. به کشف قیمت کمک میکند.
در روند معاملات در بازار آتی، بر اساس تعریفی که از این بازار ارائه شد، قیمت کالای مورد معامله کاملا شفاف و عادلانه و مشخص است. این از ویژگیهای بسیار مثبت بازار آتی است که با کشف قیمت در این بازار هیچ شک و شبههایی، نه برای خریدار و نه برای فروشنده به وجود نمیآید و در نهایت این شرایط هم به نفع تولیدکننده و هم مصرفکننده است.
2. ریسک معامله را کم میکند.
ریسک در بازار آتی کمتر از بازار سهام است زیرا در معاملات بازار آتی سرمایهگذار میتواند دارایی خود را با خرید و فروش به موقع قراردادهای آتی، از قرار گرفتن در معرض نوسانات قیمت بازار حفظ کند و میزان زیان احتمالی خود را کاهش دهد.
3. معاملات توسط اتاق پایاپای بورس تضمین میشود.
اتاق پایاپای بورس، پیشتوانه معاملات بورس است و نقش مهمی در تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده در بورس را بر عهده دارد. در واقع اتاق پایاپای بورس پشتوانه قابل اطمینانی برای هر دو طرف معامله است و به این صورت عمل میکند که در مقابل خریدار نقش فروشنده و در مقابل فروشنده نقش خریدار را اجرا میکند و با این کار میتواند ریسک طرف مقابل را حذف کند. اتاق پایاپای بورس تمامی قراردادهای آتی معامله شده در بورس را تضمین کرده و اطمینان خاطری رابرای سرمایهگذاران در قراردادهای بازار آتی فراهم میآورد.
4. سرعت نقد شوندگی
هر گاه در بازاری خرید و فروش روال روانتری داشته باشد این به آن معناست که آن بازار نقد شونده است. یعنی فروشندگان بدون نگرانی و به سرعت میتوانند کالای خود را بفروشند و خریداران نیز هرگاه بخواهند میتوانند کالای مورد نظر خود را یافته و خریداری کنند. با این تعریف میتوان گفت بازار آتی به روند نقدشوندگی در بازار و افزایش نقدینگی در آن سرعت میبخشد زیرا در قراردادهای آتی برای آن که سرمایهگذاران قادر به فروش قرارداد آتی باشند نیاز به مالک بودن آن کالای مشخص ندارد و با پیش فروش میتوانند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشند و در صورت نیاز آن را از بازار فیزیکی تهیه کنند.
5. استاندارد شدن قراردادها
بازار بورس، بازار قانونمندی است یعنی تمامی قراردادهایی که در بورس پذیرفته میشوند الزاما استانداردهای لازم را دارند. همچنین در واحد پذیرش و استاندارد کالا، که از ارکان بورس کالاست محصولات از نظر کمیت و کیفیت با استاندارد تعریف شده توسط بورس تایید میشوند. بنابراین محصولاتی که وارد بازار آتی میشوند به نوعی به قراردادی استاندارد تبدیل خواهند شد.
6. هزینه اندک معاملات
در فرآیند خرید و فروش و برای آن که میزان سوددهی یک سرمایهگذاری بیشتر باشد میزان هزینهها نقش حیاتی دارد. هر چه هزینهها کمتر باشد سرمایهگذاری دلچسبتر است. بر همین اساس و طبق تحقیقات نشان داده شده، هزینه معاملات در بازار آتی معادل یک دهم هزینه معاملات سهام است.
سخن آخر
در این مقاله به زبان ساده بازار آتی بورس را معرفی کردیم و مزایا و منافع آن را توضیح دادیم تا شما بتوانید با مطالعه آن با روند سرمایهگذاری در این بازار بیشتر آشنا شوید. اما دقت داشته باشید که بازار آتی ماهیتی رقابتی دارد و به همین منظور داشتن دانش کافی و آگاهی از قوانین و دستورالعملهای آن و توانایی تدوین استراتژی صحیح معاملاتی مختص به این بازار، برای ورود به آن مهم است. مطلع بودن از خطرات و ریسکهای موجود برای اشخاصی که قصد دارند در بازار آتی سرمایهگذاری کنند بسیار ضروری است.
معاملات بازار آتی به طور فیزیکی
اوراق بهادار
- معرفی اوراق بهادار
- فرم اوراق
- سجام و احراز هویت
- کد بورسی
ضوابط اجرایی
- ضوابط اجرایی سنجش شرایط مشتری
- کارمزد
- اعتبار
بورس کالا
- معرفی بورس کالا
- فرمهای بورس کالا
- رینگهای معاملاتی
- معاملات آتی
لینکها
بورس انرژی
- معرفی بورس انرژی
- فرمهای بورس انرژی
- شماره حساب بورس انرژی
معاملات
- معاملات بورس انرژی
عرضه و پذیرش
سامانه معاملات
- پشتیبانی سامانه معاملات
- منابع آموزشی سامانههای معاملاتی
- راهنمای سامانههای معاملاتی
اطلاعات بازار
- وبلاگ تحلیلها و گزارشات
- گزارش روزانه
- تحلیل بنیادی
- بولتن هفتگی
آمار و اخبار و تحلیلها
درباره ما
تماس با ما
- راههای ارتباطی
- شماره حسابها
- دعوت به همکاری
- اخبار ویژه کارگزاری
معاملات آتی
آشنایی با قراردادهای آتی
تعریف قراردادهای آتی: قرارداد آتي قراردادي است كه فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسيد معين، مقدار معيني از كالاي مشخص را به قيمتي كه الان تعيين میكنند، بفروشد و در مقابل طرف ديگرقرارداد متعهد می شود آن كالا را با آن مشخصات، خريداري كند.در این قراردادها، براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهدمی شوند متناسب با تغيیرات قيمت آتی، وجه تضمين را تعديل كنند و اتاق پاياپاي بورس کالا از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغييرات، بخشي از وجه تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار طرف دیگر معامله قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سر رسيد با هم تسويه كنند.
معاملات آتي در بورس کالاي ايران
با توجه به اينکه اولين معاملات قراردادهاي آتی در دنيا به صورت استاندارد در بور سهاي کالايی انجام شده است.در کشور ما نيزمعاملات اولين قرارداد آتی در بورس کالای ايران با راه اندازی قرارداد آتی بر روی شمش طلاي يک اونسی که در سال1387مورد پذيرش قرار گرفته بود آغاز شد.اما با راه اندازی قراردادهای آتی بر روی سکه طلای بهارآزادی و آغاز معاملات آن هم اکنون تقریبا تمام معاملات آتی بورس کالا به قراردادهای سکه طلای بهارآزادی اختصاص پیدا کرده است که روز به روز نیز بر متقاضیان حضور در این بازار افزوده می شود نگاهی به آمار معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران نشان میدهد طی مدتی که از راه اندازی این قراردادها می گذرد، حجم و ارزش این معاملات هر سال نسبت به سال قبل افزایش بسیار چشمگیری راتجربه کرده است.
برخي اصطلاحات مهم در قراردادهاي آتي
دارايی پايه، کالا يا آن دارايي که قرارداد آتی بر روي آن منتشر می شود را دارايی پايه می گويند. معمولاً در بورس هاي کالايی دنيا دارايیهاي مختلفی از جمله محصولات کشاورزی،انواع فلزات، انواع فراورده های نفتی و سايرمحصولات به عنوان قرارداد آتي منتشر می شوند و به عنوان دارايی پايه قراردادهای آتی مطرح می گردند.
موقعيت تعهدي فروش، شخصی که در بورس، قرارداد آتی را به فروش می رساند و خود را به تحويل دادن دارايي پايه بر اساس ضوابط استاندارد بورس در تاريخ معينی در آينده متعهد می نمايد، اصطلاحآ موقعیت فروش اختیار کرده است. دارنده موقعيت تعهدی فروش، اگر تا تاريخ سررسيد قرارداد، اين موقعيت را حفظ نمايد ضرورتاً بايد دارايی پايه را تحويل دهد.
موقعيت تعهدی خريد،شخصی که در بورس قرارداد آتي را می خرد و خود را متعهد به خريد دارايی پايه بر اساس ضوابط استاندارد بورس درتاريخ معينی می نمايد، اصطلاحاً موقعيت خريد يا موقعيت تعهدی خريد اختيار کرده است و اگر تا تاريخ سررسيد قرارداد اين موضع را حفظ نمايد ضرورتاً باید کل ارزش دارایی پایه را پرداخت نماید.
سررسيد قرارداد، تاریخی که درآن قرارداد به طور کامل تسویه و بسته میشود.تاريخ سررسيد قراردادهای آتی بر روي يک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعيين میشود و فقط براي سررسيدهای معينی که تعيين می شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.مثلاً در قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالا سررسيد قراردادها پایان تمامی ماه هاي سال می باشد.
اندازه قرارداد،در قراردادهاي آتي اندازه هر قرارداد توسط بورس تعيين می شودو سرمایه گذاران فقط می توانند مضربهاي صحيحي از اين مقدار را مورد معامله قرار دهند.به طور مثال در قراردادهاي آتي سکه طلاي بورس کالا، اندازه قرارداد 10 عدد سکه طلاي بهارآزادي می باشد.
مشخصات قرارداد آتی سکه بهار آزادی
معمولا تعداد زیادی از قراردادهای آتی قبل از رسیدن به دوره تحویل فیزیکی، با اتخاذ یک موقعیت معکوس بسته و تسویه می شوند ولی مشتریانی که به قصد تحویل کالا وارد بازار آتی میشوند بایستی دو روز کاری قبل از آخرین روز معاملاتی، فرم “گواهی آمادگی تحویل” را تکمیل و به کارگزار خود ارائه دهند.عدم ارائه این فرم، نکول محسوب می شود و موقعیتهای آنها به قیمت تسویه همان روز تسویه شده و جریمهای معادل با 2 سرکارمزد و1 درصد ارزش قرارداد با قیمت تسویه آن روز محاسبه شده و از حساب آنها کسر میشود.
در بازار آتی سکه پس از ارائه فرم گواهی آمادگی تحویل در اولین روزکاری پس از آخرین روز معاملاتی فروشنده سکههای خود را به یکی از شعب بانک عامل که توسط بورس تعیین میشود،تحویل و پس از پرداخت هزینه کارشناسی برای هر قرارداد پرداخت میکند و خریدارنیز وجهی معادل با قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی برای هر سکه،واریزمیکند و در روز بعد خریدارسکه های خود را تحویل میگیرد و وجه به حساب فروشنده واریزمی شود.کارمزدتسویه و تحویل برای هر قرارداد 50،000ریال میباشد و در صورت نکول هریک از طرفین جریمهای معادل با دو سرکارمزد،1درصدارزش قرارداد با قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی و مابالتفاوت قیمت نقدی نسبت به قیمت معاملات بازار آتی به طور فیزیکی آتی(اگر به نفغ مشتری نکول کننده باشد) ازحساب وی کسر و به حساب طرف مقابل واریز میشود.اگرخریدارنکول کند هزینه کارشناسی سکهها نیز ازحساب وی کسرمیشود.
هر قرارداد معادل با 10 سکه که براساس استاندارد بانک مرکزی با عیار 900 در هزار با وزن 133 / 8 گرم می باشد.سررسید قراردادها تمام ما ههای سال می باشد و حداکثر دامنه نوسان قیمتی 5 % نسبت به قیمت تسویه روز قبل می باشد آخرین روز معاملاتی قرارداد نیز از تاریخ مندرج در اطلاعیه معاملاتی قرارداد تا 5 روز قبل از پایان ماه قرارداد و حداقل تغییر قیمت سفارش 5،000ریال می باشد همچنین وجه تضمین اولیه هر قرارداد طبق آخرین بخش نامه اعلامی از طرف بورس کالای ایران میباشد که با نوسانات قیمتی توسط بورس تعدیل میشود. همچنین میزان وجه تضمین مورد نیاز برای مشتریانی که موقعیت خرید و فروش همزمان در سرسیدهای متفاوت می گیرند معادل با وجه تضمین لازم برای حداکثر موقعیت های تعهدی باز خرید یا فروش آنها میباشد وکارمزد معاملات برای هرقرارداد 30،000ریال می باشد.همچنین تسویه قراردادها به صورت روزانه بوده و نیم ساعت پس از پایان معاملات عملیات تسویه توسط اتاق پایاپای انجام می شود.
معاملات بازار آتی به طور فیزیکی
در مطلب قبلی، انواع ابزارهای مشتقه که جزئی از ابزارهای مهندسی مالی بودند، توضیح داده شد. در این مطلب، جزئیات ساز و کار بازارهای آتی، مانند مشخصات قراردادها توضیح داده میشود.
بستن موضع معاملاتی در قراردادهای آتی
قرارداد آتی توافق نامهای مبتنی بر خرید یا فروش دارایی پایه با قیمت مشخص و در زمان معینی در معاملات بازار آتی به طور فیزیکی آینده است. بیشتر قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشوند به این علت که سرمایهگذاران قبل از فرارسیدن زمان تحویل کالا، موضع معاملاتی خود را میبندند. بستن موضع معاملاتی به معنای ورود در یک معاملۀ جدید و اتخاذ موضع معاملاتی عکس حالت قبلی است. به عنوان مثال، سرمایهگذاری که با استفاده از قرارداد آتی وارد معاملۀ خرید زعفران به تحویل ماه آبان شده است، میتواند موضع معاملاتی خود را در شهریور تغییر داده و به فروش زعفران به تحویل آبان اقدام نماید. مجموع سود و زیان نیز به وسیلۀ تغییرات ایجاد شده در قیمت آتی دارایی تا شهریور محاسبه میشود.
مشخصات قرارداد آتی
هنگام انعقاد یک قرارداد آتی، بورس باید جزئیات توافقنامه بین دو طرف، مخصوصاً نوع دارایی، اندازۀ قرارداد، مکان تحویل و زمان تحویل را دقیقاً مشخص نماید که در ادامه به تشریح هر کدام پرداخته میشود.
دارایی پایه: در صورتی که دارایی مورد نظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل قبول چون کمیت و کیفیت دارایی موضوع قرارداد از پیش توسط بورس تعیین شود. در مورد داراییهای مالی که موضوع قراردادهای آتی قرار میگیرند، معمولاً نیازی به تعیین ویژگیها و مشخصات نیست.
اندازۀ قرارداد : اندازۀ قرارداد را حجم دارایی که طی قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص میکند. به عبارت دیگر، مقدار استاندارد شدۀ دارایی پایه را به اصطلاح «اندازۀ قرارداد» میگویند.
ماههای تحویل: بورس باید دورۀ دقیق زمان تحویل کالا را مشخص سازد. ماههای تحویل از یک قرارداد به یک قرارداد دیگر متفاوت است. این ماهها توسط بورس با توجه به نیازهای معاملهگران تعیین میشود. بورس زمان شروع و آخرین روز انجام معامله برای هر قرارداد آتی خاص را تعیین میکند.
محدودیتهای تغییرات قیمت: بورسها در بسیاری از موارد محدودۀ تغییرات روزانۀ قیمت را نیز تعیین میکنند، تا مانع نوسانات شدید قیمتها شوند. هدف از این محدودیتها، جلوگیری از تأثیر بیش از حد سفتهبازان بر بازار است.
تحویل
تسویۀ فیزیکی: تسویۀ نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال دارایی پایۀ اعلامی توسط بورس و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی است.
نحوۀ تحویل: مکان تحویل کالا باید توسط بورس مشخص شود. این امر خصوصاً در مورد کالاهایی که هزینۀ حمل و نقل بالایی دارند، اهمیت زیادی پیدا میکند.
تسویۀ نقدی: تسویۀ نهایی قرارداد آتی به طور نقدی بر اساس آخرین قیمت تسویۀ روزانه است که منجر به سقوط تعهدات طرفین میشود. برخی قراردادهای آتی صادره بر دارایی مالی مثل قرارداد آتی شاخص به صورت نقدی تسویه میشوند؛ چرا که تحویل دارایی پایه یعنی تحویل یک پرتفوی ۵۰۰ سهمی غیرممکن است.
همگرایی قیمت آتی با قیمت نقد
هر چه زمان سررسید قرارداد آتی نزدیکتر میشود، قیمت قرارداد آتی به سمت قیمت نقد دارایی پایه میل میکند و در سررسید، قیمت قرارداد آتی با قیمت نقد برابر میشود.
نمودار (۱): رابطۀ بین قیمت قرارداد آتی و قیمت نقد قبل از تاریخ سررسید
قراردادهای باز یا " Open Interest " تعداد قراردادهای باز را نشان میدهد. قراردادهای باز آن دسته از قراردادهای آتی است که موضع معاملاتی معاملهگر در پایان روز همچنان باز است؛ یعنی آن قرارداد سررسید نشده یا تحویل آن صورت نگرفته و یا با موضع معاملاتی معکوس، مسدود نشده است.
در این مطلب، ساز و کار بازارهای آتی توضیح داده شد. در مطلب بعد، نقش حساب ودیعه که برای معاملهگران بازارهای آتی از اهمیت ویژهای برخودار است، تشریح خواهد شد.
معاملات آتی
درسال 1848 میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند. به تدریج فروشندگان و خریداران شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده با قیمت توافق شده بفروشد.
آذرماه ١٣٨۴ را می توان به عنوان سرآغاز جشن بلوغ بازار سرمایه ایران قلمداد کرد. در آن تاریخ طبق تصویب مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون جدید بازار سرمایه که توسط دولت محترم به مجلس تقدیم شد، معاملات اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی کالا در بورس شکل قانونی پیدا نمود و مراجع تقلید نیز قبل از دولت و مجلس مجوز لازم را تنفیذ نموده بودند.
آتی کالا
قرارداد آتی توافقنامه ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی مشخص در زمان معین در آینده، با قیمت مشخص. در این قرارداد خریدار متعهد می گردد کالای مورد نظر را در تاریخ تعیین معاملات بازار آتی به طور فیزیکی شده تحویل گرفته و مبلغ مشخصی را بابت هر واحد از آن پرداخت نماید و فروشنده نیز متعهد میگردد درتاریخ موردنظر درازای دریافت وجه مشخصی کالای مورد نظر را تحویل نماید. برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند. هم اکنون زعفران رشته ای بریده ممتاز ،زعفران رشته ای درجه یک ، زیره سبز و پسته داراییهای پایه پذیرفته شده به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی بورس کالا می باشد.
از مزایای قراردادهای آتی امکان پوشش ریسک (hedging) با هزینه کم، امکان سود آوری در بازار نزولی ( short sell)، امکان ورود در بازارهای بزرگتر با سرمایه کم (leverage)، آربیتراژ می باشد.
نرخ تسویه درپایان روز معاملاتی کشف میگردد و با توجه به آن به روزرسانی حسابها صورت میپذیرد و سود و زیان کلیه قراردادهای باز توسط اتاق پایاپای بورس محاسبه و در حساب مشتریان اعمال می گردد. قیمت تسویه روزانه هم اکنون بر اساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به پایان آخرین جلسه معاملاتی و قیمت تسویه لحظه ای براساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه محاسبه خواهد شد.
در صورتیکه پس از کشف نرخ تسویه و اعمال آن در صورتحساب مشتریان، موجودی حساب از حداقل سپرده تعیین شده توسط بورس کمتر گردد اخطار افزایش وجه تضمین برای مشتریان ارسال می گردد. مشتریان فرصت دارند تا یک ساعت پس از شروع معاملات روز بعد نسبت به افزایش موجودی خود اقدام نمایند.در صورت عدم واریز وجه در زمان اعلام کارگزار از سوی مشتری، کارگزار موظف است با اخذ موقعیت معکوس نسبت به بستن معامله باز مشتری اقدام نماید.
بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشود علتش آن است که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرا رسیدن زمان تحویل کالا، اقدام به بستن قرارداد یا Offsetting می نمایند. تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک ”موقعیت تعهدی“ جدید معکوس در مقابل ”موقعیت تعهدی باز“ مشتری صورت می پذیرد.
تمامی افراد حقیقی و حقوقی میتوانند با مراجعه به شعب کارگزاری سهم آشنا با همراه داشتن اصل مدارک هویتی و تکمیل فرم ها اقدام به اخذ کد معاملاتی قرارداد آتی نمایند. و همچنین در صورت داشتن شرایط لازم بعد از اخذ مجوز دسترسی به سامانه برخط معاملات قراردادهای آتی، کد کاربری و کلمه عبور برای استفاده از خدمات آنلاین برای مشتریان محترم صادر میگردد .
گواهی سپرده کالایی
گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری معاملات بازار آتی به طور فیزیکی است که نشان دهنده مالکیت دارنده ی آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداری است که توسط انبارهای موردتایید بورس صادر می گردد. بر اساس گزارش های منتشر شده توسط نهادهای بین المللی قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی معاملات بازار آتی به طور فیزیکی کشورهای در حال توسعه به حساب می آیند. از کاربردهای مهم قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش های اقتصادی، ابزار تحویل در قراردهای آتی می باشد.
تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که کد معاملات اوراق بهادار دارند، میتوانند اقدام به معامله گواهی سپرده کالایی هر کالایی نمایند. برای معاملات بازار آتی به طور فیزیکی تحویل گرفتن کالا از انبار (در صورت داشتن گواهی سپرده در کد بورسی) باید مدارک لازم شامل معرفی نامه برای انبار از کارگزاری دریافت شود و با ارائه مدارک به انبار و واریز هزینه های انباردار کالا به خریدار تحویل داده می شود.
معاملات بازار آتی به طور فیزیکی
اوراق بهادار
- معرفی اوراق بهادار
- فرم اوراق
- سجام و احراز هویت
- کد بورسی
ضوابط اجرایی
- ضوابط اجرایی سنجش شرایط مشتری
- کارمزد
- اعتبار
بورس کالا
- معرفی بورس کالا
- فرمهای بورس کالا
- رینگهای معاملاتی
- معاملات آتی
لینکها
بورس انرژی
- معرفی بورس انرژی
- فرمهای بورس انرژی
- شماره حساب بورس انرژی
معاملات
- معاملات بورس انرژی
عرضه و پذیرش
سامانه معاملات
- پشتیبانی سامانه معاملات
- منابع معاملات بازار آتی به طور فیزیکی آموزشی سامانههای معاملاتی
- راهنمای سامانههای معاملاتی
اطلاعات بازار
- وبلاگ تحلیلها و گزارشات
- گزارش روزانه
- تحلیل بنیادی
- بولتن هفتگی
آمار و اخبار و تحلیلها
درباره ما
تماس با ما
- راههای ارتباطی
- شماره حسابها
- دعوت به همکاری
- اخبار ویژه کارگزاری
معاملات آتی
آشنایی با قراردادهای آتی
تعریف قراردادهای آتی: قرارداد آتي قراردادي است كه فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسيد معين، مقدار معيني از كالاي مشخص را به قيمتي كه الان تعيين میكنند، بفروشد و در مقابل طرف ديگرقرارداد متعهد می شود آن كالا را با آن مشخصات، خريداري كند.در این قراردادها، براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهدمی شوند متناسب با تغيیرات قيمت آتی، وجه تضمين را تعديل كنند و اتاق پاياپاي بورس کالا از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغييرات، بخشي از وجه تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار طرف دیگر معامله قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سر رسيد با هم تسويه كنند.
معاملات آتي در بورس کالاي ايران
با توجه به اينکه اولين معاملات قراردادهاي آتی در دنيا به صورت استاندارد در بور سهاي کالايی انجام شده است.در کشور ما نيزمعاملات اولين قرارداد آتی در بورس کالای ايران با راه اندازی قرارداد آتی بر روی شمش طلاي يک اونسی که در سال1387مورد پذيرش قرار گرفته بود آغاز شد.اما با راه اندازی قراردادهای آتی بر روی سکه طلای بهارآزادی و آغاز معاملات آن هم اکنون تقریبا تمام معاملات آتی بورس کالا به قراردادهای سکه طلای بهارآزادی اختصاص پیدا کرده است که روز به روز نیز بر متقاضیان حضور در این بازار افزوده می شود نگاهی به آمار معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران نشان میدهد طی مدتی که از راه اندازی این قراردادها می گذرد، معاملات بازار آتی به طور فیزیکی حجم و ارزش این معاملات هر سال نسبت به سال قبل افزایش بسیار چشمگیری راتجربه کرده است.
برخي اصطلاحات مهم در قراردادهاي آتي
دارايی پايه، کالا يا آن دارايي که قرارداد آتی بر روي آن منتشر می شود را دارايی پايه می گويند. معمولاً در بورس هاي کالايی دنيا دارايیهاي مختلفی از جمله محصولات کشاورزی،انواع فلزات، انواع فراورده های نفتی و سايرمحصولات به عنوان قرارداد آتي منتشر می شوند و به عنوان دارايی پايه قراردادهای آتی مطرح می گردند.
موقعيت تعهدي فروش، شخصی که در بورس، قرارداد آتی را به فروش می رساند و خود را به تحويل دادن دارايي پايه بر اساس ضوابط استاندارد بورس در تاريخ معينی در آينده متعهد می نمايد، اصطلاحآ موقعیت فروش اختیار کرده است. دارنده موقعيت تعهدی فروش، اگر تا تاريخ سررسيد قرارداد، اين موقعيت را حفظ نمايد ضرورتاً بايد دارايی پايه را تحويل دهد.
موقعيت تعهدی خريد،شخصی که در بورس قرارداد آتي را می خرد و معاملات بازار آتی به طور فیزیکی خود را متعهد به خريد دارايی پايه بر اساس ضوابط استاندارد بورس درتاريخ معينی می نمايد، اصطلاحاً موقعيت خريد يا موقعيت تعهدی خريد اختيار کرده است و اگر تا تاريخ سررسيد قرارداد اين موضع را حفظ نمايد ضرورتاً باید کل ارزش دارایی پایه را پرداخت نماید.
سررسيد قرارداد، تاریخی که درآن قرارداد به طور کامل تسویه و بسته میشود.تاريخ سررسيد قراردادهای آتی بر روي يک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعيين میشود و فقط براي سررسيدهای معينی که تعيين می شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.مثلاً در قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالا سررسيد قراردادها پایان تمامی ماه هاي سال می باشد.
اندازه قرارداد،در قراردادهاي آتي اندازه هر قرارداد توسط بورس تعيين می شودو سرمایه گذاران فقط می توانند مضربهاي صحيحي از اين مقدار را مورد معامله قرار دهند.به طور مثال در قراردادهاي آتي سکه طلاي بورس کالا، اندازه قرارداد 10 عدد سکه طلاي بهارآزادي می باشد.
مشخصات قرارداد آتی سکه بهار آزادی
معمولا تعداد زیادی از قراردادهای آتی قبل از رسیدن به دوره تحویل فیزیکی، با اتخاذ یک موقعیت معکوس بسته و تسویه می شوند ولی مشتریانی که به قصد تحویل کالا وارد بازار آتی میشوند بایستی دو روز کاری قبل از آخرین روز معاملاتی، فرم “گواهی آمادگی تحویل” را تکمیل و به کارگزار خود ارائه دهند.عدم ارائه این فرم، نکول محسوب می شود و موقعیتهای آنها به قیمت تسویه همان روز تسویه شده و جریمهای معادل با 2 سرکارمزد و1 درصد ارزش قرارداد با قیمت تسویه آن روز محاسبه شده و از حساب آنها کسر میشود.
در بازار آتی سکه پس از ارائه فرم گواهی آمادگی تحویل در اولین روزکاری پس از آخرین روز معاملاتی فروشنده سکههای خود را به یکی از شعب بانک عامل که توسط بورس تعیین میشود،تحویل و پس از پرداخت هزینه کارشناسی برای هر قرارداد پرداخت میکند و خریدارنیز معاملات بازار آتی به طور فیزیکی وجهی معادل با قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی برای هر سکه،واریزمیکند و در روز بعد خریدارسکه های خود را تحویل میگیرد و وجه به حساب فروشنده واریزمی شود.کارمزدتسویه و تحویل برای هر قرارداد 50،000ریال میباشد و در صورت نکول هریک از طرفین جریمهای معادل با دو سرکارمزد،1درصدارزش قرارداد با قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی و مابالتفاوت قیمت نقدی نسبت به قیمت آتی(اگر به نفغ مشتری نکول کننده باشد) ازحساب وی کسر و به حساب طرف مقابل واریز میشود.اگرخریدارنکول کند هزینه کارشناسی سکهها نیز ازحساب وی کسرمیشود.
هر قرارداد معادل با 10 سکه که براساس استاندارد بانک مرکزی با عیار 900 در هزار با وزن 133 / 8 گرم می باشد.سررسید قراردادها تمام ما ههای سال می باشد و حداکثر دامنه نوسان قیمتی 5 % نسبت به قیمت تسویه روز قبل می باشد آخرین روز معاملاتی قرارداد نیز از تاریخ مندرج در اطلاعیه معاملاتی قرارداد تا 5 روز قبل از پایان ماه قرارداد و حداقل تغییر قیمت سفارش 5،000ریال می باشد همچنین وجه تضمین اولیه هر قرارداد طبق آخرین بخش نامه اعلامی از طرف بورس کالای ایران میباشد که با نوسانات قیمتی توسط بورس تعدیل میشود. همچنین میزان وجه تضمین مورد نیاز برای مشتریانی که موقعیت خرید و فروش همزمان در سرسیدهای متفاوت می گیرند معادل با وجه تضمین لازم برای حداکثر موقعیت های تعهدی باز خرید یا فروش آنها میباشد وکارمزد معاملات برای هرقرارداد 30،000ریال می باشد.همچنین تسویه قراردادها به صورت روزانه بوده و نیم ساعت پس از پایان معاملات عملیات تسویه توسط اتاق پایاپای انجام می شود.
دیدگاه شما