ابزارهای مشتقه و اهرم مالی

همه چیز در مورد ابزار یا قرارداد مشتقه

امروزه کاربرد ابزار مشتقه دیگر آنقدر فراوان شده است که تصور اینکه در بازارهای جهانی حضور داشته باشید، حال چه به عنوان یک بازرگان و یا چه عنوان یک معامله گر و با قراردادهای مشتقه آشنا نباشید سخت است و الزامی است که انواع ابزار مشتقه مانند قرارداد آتی قرارداد فوروارد یا پیمان و سواپ و قرارداد آپشن آشنا باشید. در حقیقت رمز موفقیت شما در بازارهای مالی آشنایی با همین مفاهیم پایه ای بازار است.

تعریف ابزار مشتقه

شاید بارها اسم ابزار مشتقه یا اوراق مشتقه را شنیده باشید.اما این بار اسم مشتق که می آید یاد ریاضی دبیرستان و دانشگاه نیوفتید چرا که این اسم هیچ ارتباطی به مشتق و انتگرال ندارد.ابزار مشتقه،به قراردادی گفته می شود که بر اساس یک پایه دارایی مشخص تعریف شده و قابل معامله باشد حال این پایه دارایی ثابت می تواند یک کالا مثل نفت و طلا و نفره باشد و یا یک شاخص گروهی از سهام و اوراق قرضه و یا حتی ارز کشورها باشد.به طور خلاصه در اینجا معنی کلمه مشتق یعنی برگرفته شده از یک دارایی که قابل ترید و معامله باشد.

یک تصور رایج در مورد ابزار مشتقه وجود دارد و آن این است که ابزار مشتقه دارایی محسوب می شوند و دارای ارزش هستند که این تصور غلط می باشد. چرا که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار،کالا،شاخص و یا ارز است و خود به طور مستقل دارای ارزش نیستند

دو مثال خاص برای اوراق مشتقه

• ابزار مشتقه در خدمت آب و هوا

برای بیساری از شرکت ها، تغییر آب و هوا می تواند ضررهای خیلی بزرگی به سود آوری آن ها بزند.اگر Hب و هوا نامساعد شود می تواند منجر به زیان و یا حتی سود یک شرکت شود.برای مثال برای یک شرکت سرمایه گذاری در محصولات کشاورزی تغییر آب و هوا و سرد شدن هوا در فرودین که معمولا زمان شکوفه کردن درختان است می تواند منجر به از دست رفتن شکوفه ها و ضرر سنگین به شرکت شود.در این نوع از اوراق مشتقه شرکت می تواند ریسک این اتفاقات که از قبل تا حدودی قابل پیش بینی نیست را مدیریت کند.یک شرکت سرمایه گذار در رویدادهای ورزشی می تواند از اوراق مشتقه برای پوشش ریسک خود استقاده کند چرا که، اگر در روز مسابقه باران ببارد بلیط های کمتری به فروش می رسد و شرکت ضرر سنگینی می کند.

• ابزار مشتقه و نرخ برابری یورو به دلار

فرض کنید یک سرمایه گذار اروپایی بخواهد از طریق یک کارگزار سهام یک شرکت آمریکایی را برحسب دلار است بخرد.اگر این سرمایه گذار مدتی این سهم را نگه داری کند در خطر تغییر نرخ ارز(تغییر ارزش یورو در برابر دلار) است.اگر در این حین ارزش یورو افزایش پیدا کند سود حاصل از فروش سهام شرکت آمریکایی به دلار و تبدیل آن به یورو می تواند گاهی اوقات حتی منجر به ضرر سرمایه گذار هم بشود راه حل چیست؟در اینجا سرمایه گذار همزمان به خرید سهام شرکت آمریکایی می تواند از یک قرارداد آتی ارز و یا سوآپ ارزی استفاده کند تا دیگر نگران تغییر نرخ ارز نشود.

معایا و مزایای ابزار مشتقه در چیست؟

هر ابزاری در دنیای واقعی می تواند معایا و مزایای خاص خودش را داشته باشد ابزار مشتقه هم از این قاعده مستثنا نیست و می تواند مثل یک شمشیر دولبه باشد.در اینجا معایب و مزایا را برایتان مشخص می کنیم

مزایای ابزار مشتقه در بازارهای جهانی

• نقد شوندگی بالا

در بازار اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات سرعت و قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند.این به معنا است که شما می توانید به راحتی کالا و یا اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنید.در بازار معاملات روزز دنیا از نظر حجم معاملات می توان گفت روز به روز استقبال از اوراق مشتقه بیشتر می شود چرا که هزینه تامین مالی(به خاطر استفاده از مارجین) کمتر شده و ریسک ورود به بازار هم کمتر می شود.

وجود اهرم در معاملات مشتقه،آن ها را جذاب کرده است.این که شما در معاملات لازم نیست تمام پول آن را پرداخت کنید می تواند به شما کمک کند در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید که در صورت درستی تحلیل سود بیشتری عاید شما می شود.البته اهرم مثل یک شمشیر دولبه است چرا استفاده نادرست از آن می تواند منجر به از دست رفتن سرمایه شما شود.

در قراردادهای آتی به طور مفصل به این موضوع همراه با مثال اشاره شد که یکی از بازیگران اصلی در اوراق مشتقه به ویژه قراردادهای آتی تولید کنندگان و مصرف کنندگان هستند که از ابزار مستقه برای پوشش ریسک مانند ریسک نوسانات قیمت استفاده می کنند.

اوراق مشتقه چیست؟ + انواع اوراق مشتقه در بازار بورس

اوراق مشتقه از مهم‌ترین ابزارهای کاهش ریسک معامله در بازارهای مالی هستند. معامله‌گرانی که در بازارهای مالی مانند بورس، فارکس، طلا، نفت، کالا و …. فعالیت می‌کنند، به کمک این اوراق می‌توانند سطح امن‌تری از معامله را تجربه کنند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی اوراق مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.

فهرست ابزارهای مشتقه و اهرم مالی مطالب

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی دارای ارزش است که قابلیت نقل و انتقال و تبدیل به پول نقد را دارد. این اوراق در واقع ضامن حقوق مالی قابل انتقال به مالک آن است و دارنده قانونی را مشخص می‌کند. سازمانی که این اوراق بهادار را صادر می‌کند به عنوان نهاد توزیع کننده آن نیز شناخته می‌شود. اکثر کارگزاری‌ها با این نهاد در ارتباط بوده و اوراق‌های مختلف را برای متقاضیان خریداری می‌کنند.

اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش اوراق بدهی (Debt Securities)، اوراق مشتقه (Derivative Securities)، اوراق حقوق صاحبان سهام (Equity Securities) تقسیم می‌شود. در ادامه با اوراق مشتقه به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع اوراق بهادار آشنا می‌شویم.

اوراق مشتقه چیست؟

اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که ارزش خود را از دارایی پایه یا گروهی از دارایی‌ها مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و… می‌گیرد و ارزش آن از ارزش دارایی‌هایی که در قرارداد ذکر شده، مشتق می‌شود. این اوراق از ابزارهای مالی مرتبط با مدیریت ریسک هستند که قیمت آن‌ها تنها بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین نمی‌شود بلکه به دارایی پشتوانه آن‌ها نیز بستگی دارد.

اوراق مشتقه در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس قانون‌گذاری نشده‌اند و بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌دهند. درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بازار بورس استانداردسازی شده و بر اساس قانون معامله می‌شوند.

هدف از ایجاد اوراق مشتقه در بازارهای مالی چیست؟

اواراق مشتقه با دو هدف زیر وارد بازارهای مالی می شود:

پوشش ریسک مالی: یکی از مهم‌ترین اهداف ایجاد اوراق ابزارهای مشتقه و اهرم مالی مشتقه در بازارهای مالی، کنترل ریسک مالی در معاملات است. معامله گرانی که پیش‌بینی کاهش یا افزایش قیمت را در بازار دارند، به کمک این اوراق می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند و در موقعیت‌های مختلف عملکرد مناسبی داشته باشند.

ایجاد تنوع: یکی دیگر از اهداف وجود اوراق مشتقه، ایجاد تنوع در دارایی‌های سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاران و معامله گران در بازارهای مالی می‌توانند با ترکیب این اوراق با سایر دارایی‌ها، استراتژی‌های معاملاتی مختلفی را اتخاذ کنند و ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند. به طور کلی اوراق و ابزار مشتقه به معامله گران کمک می‌کنند تا در روندهای صعودی و نزولی بازار، موقعیت مناسبی اتخاذ کنند.

تاریخچه اوراق مشتقه در جهان

در گذشته، افراد برای فروش دارایی‌ها و محصولات خود و همچنین تأمین نیازهای اساسی زندگی، قراردادهایی را به صورت خصوصی تنظیم می‌کردند که ماهیت فیزیکی نداشت. این توافق نامه‌ها مبتنی بر تحویل یک کالا یا دارایی در زمان آینده و پرداخت هزینه آن در زمان حال بود.

در سال ١٨۴٨ در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات و انجام معاملات خود،به بازار نیاز داشتند. این احساس نیاز، کشاورزان و خریداران را ملزم به پایه ریزی نوعی قرارداد تعهدی کرد. بر اساس این قرارداد کشاورزان متعهد شدند که محصولات خود را در تاریخ مشخص (تاریخ تحویل کالا) و با قیمت توافق شده بفروشند. بعدها در سال 1973 اولین بازار رسمی که ابزارهای مشتقه در آن به کار گرفته می‌شد، در شیکاگو شکل گرفت.

از آن تاریخ به بعد، اوراق و ابزارهای مشتقه در سایر بازارها مورد استفاده قرار گرفتند. به طوری که بازارهای بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک ابزارهای مشتقه و اهرم مالی و بورس اختیار معامله شیکاگو، به برترین و پیشتازترین بازارهای مشتقه جهان تبدیل شدند. آنجا بود که اوراق قرضه و اوراق شاخص بورس به عنوان اوراق و ابزارهای مشتقه مالی شناخته شدند و مورد معامله قرار گرفتند.

تاریخچه اوراق مشتقه در ایران

اگرچه سابقه استفاده از اوراق مشتقه در جهان به چند قرن پیش برمی‌گردد، اما این معاملات در ایران قدمت چندانی ندارند. در واقع، در سال 1387، هم‌زمان با شروع کار بورس در ایران، بورس کالا، اوراق مشتقه روی کار آمدند. بسیاری از کارشناسان مالی بر این باورند که برای رشد اقتصادی باید تمرکز بیشتری بر روی اوراق مشتقه داشت.

نحوه معامله اوراق مشتقه چگونه است؟

1. مشتقاتی که در خارج از بازار بورس معامله شده و شرایط آن به صورت خصوصی و بر اساس خواسته‌های طرفین تعیین می‌شود.
2. معامله مشتقاتی که بر اساس استانداردها و قوانین بازار بورس انجام می‌شود. طبیعتاً انجام این نوع معامله از ریسک کمتری برخوردار است.

مزایا اوراق مشتقه چیست؟

استفاده از اوراق و ابزارهای مشتقه مزایای قابل توجهی دارد. از بازارهای مالی جهان به‌صورت گسترده استفاده می‌شود که در ادامه با برخی از مهم‌ترین مزایا اوراق مشتقه آشنا می‌شویم:

افزایش معاملات

استفاده از این اوراق موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند معاملات بیشتری را در بازارهای مالی انجام دهند. در برخی از موارد قیمت اوراق مشتقه نسبت به دارایی پایه کم‌تر است و همین سبب می‌شود تقاضا برای این اوراق بیشتر شود. در نتیجه میزان معاملات بازار نیز با افزایش همراه خواهد بود.

کاهش ریسک

یکی از مهم‌ترین مزایای اوراق و ابزارهای مشتقه کاهش ریسک است. در قراردادهای مشتقه، خریدار و فروشنده با آگاهی کامل و انجام بررسی‌های لازم و همچنین پیش‌بینی افزایش یا کاهش قیمت، اقدام به انجام معامله می‌کنند. همین کار سبب می‌شود از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان بمانند.

نقدینگی بالا

هنگامی که نقدینگی در یک بازار بالا باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند دارایی خود را هر موقع اراده کنند، به پول نقد تبدیل کرده و آن را از معامله خارج کنند. بازار اوراق مشتقه به دلیل اینکه هزینه مبادلات پایین‌تری نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها دارند، معامله در آن با سرعت بیشتری انجام می‌شود و همین سبب جاری شدن نقدینگی می‌شود. بنابراین، معامله گرانی که خواستار سرمایه‌گذاری در بازارهایی با نقدینگی بالا هستند، بازار اوراق مشتقه را انتخاب می‌کنند.

تعیین قیمت کالا

یکی دیگر از مزیت‌های اوراق مشتقه تعیین قیمت کالا است. قیمت تقریبی کالا و دارایی‌ها را می‌توان از طریق قیمت معاملات آتی مبتنی بر آن کالا، به دست آورد.

کسب سود از نوسانات بازار

به کمک قرارداد اختیار معامله که یکی از انواع اوراق و ابزار مشتقه محسوب می‌شود، می‌توان بدون در اختیار داشتن سهام یا دارایی، از نوسانات قیمتی در بازار بهره برد.

معایب اوراق مشتقه چیست؟

اوراق و ابزارهای مشتقه در کنار مزایایی که دارند با معایبی نیز همراه هستند در ادامه با این معایب آشنا می‌شویم:

پیچیدگی معاملات مشتقه

با گذر زمان و افزایش تنوع در بازارهای مالی، معاملات اوراق مشتقه پیچیده و مشکل می‌شود به طوری که معامله گران برای استفاده از آن‌ها به ابزارهای ریاضی پیشرفته نیاز پیدا می‌کنند. از طرفی این پیچیدگی سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن‌ها سر دربیاورند.

افزایش معاملات پی در پی

اگرچه اوراق و ابزارهای مشتقه در ابتدا با هدف کاهش ریسک ایجاد شدند، اما در حال حاضر اکثر معاملات مربوط به مشتقه با انگیزه خرید و فروش‌های پی در پی یا به اصطلاح بورس بازی برای کسب سود بیشتر انجام می‌شود. این پدیده در طول زمان موجب آسیب به بازارهای مالی می‌شود.

آشنایی با انواع اوراق مشتقه

اوراق مشتقه به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم:

1) قراردادهای آتی

قراردادهای آتی (Futures Contract) یکی از انواع ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی است که در آن فروشنده تعهد می‌کند در زمان مشخص مقدار معینی از یک کالا را به قیمت مشخص به خریدار بفروشد. خریدار نیز متعهد می‌شود این کالای را در ابزارهای مشتقه و اهرم مالی زمان مشخص خریداری کند.

مبلغ قرارداد آتی در تاریخ سررسید، تسویه می‌شود. با توجه به اینکه قراردادهای آتی ماهیت تعهدی دارند، هزینه‌ای تحت عنوان وجه تضمین از خریدار و فروشنده دریافت می‌شود به صورت روزانه تغییر می‌کند. معمولاً قراردادهای آتی به تحول فیزیکی کالا منجر نمی‌شوند و قبل از تاریخ سررسید، توسط سرمایه‌گذار به فروش می‌رسند. در بورس کالای ایران، معامله زعفران، پسته و زیره سبز بر اساس قرارداد آتی انجام می‌شود.

2) قراردادهای اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله (option contract)، قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است که در آن حق خرید یا فروش دارایی با قیمت از پیش از تعیین شده وجود دارد. این نوع قرارداد به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش، تقسیم می‌شود. در واقع در این نوع قرارداد خریدار در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق خرید یا فروش دارایی یا سهام ثبت شده در قرارداد را در زمان مشخص شده به دست می‌آورد. فروشنده نیز می‌بایست تا قبل از تاریخ مشخص شده در قرارداد، هر زمانی که خریدار قصد معامله داشت، به تعهدات خود عمل کرده و دارایی را با همان قیمت توافق شده معامله کند.

3) پیمان‌های آتی

پیمان آتی (Forward Contract) در واقع همان قرارداد آتی است با این تفاوت که در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شود. در پیمان‌های آتی دو طرف یک معامله (خریدار و فروشنده) بر سر زمان تحویل یک دارایی با قیمت مشخص به توافق می‌رسند.

چگونه وارد بازار مشتقه بورس تهران شویم؟

بازار بورس کالای ایران مکانی است که در آن امکان عقد قراردادهای مشتقه برای معامله گران فراهم است. برای ورود به بازار بورس و انجام معامله در آن باید مراحل زیر طی شود:

1.دریافت کد بورسی

اولین قدم برای ورود به بازار بورس کالای تهران، ثبت نام در سامانه سجام «sejam.ir» است. بعد از ثبت نام و احراز هویت در این سامانه می بایست به یکی از کارگزاری های معتبر مراجعه کنید و حساب بورس کالا خود را فعال کنید.

2.افتتاح حساب بانکی عملیاتی

برای استفاده از اوراق و ابزار مشتقه در بورس کالای تهران، باید در یکی از بانک‌های مورد تأیید بورس کالا (ملت، سامان، رفاه) حساب بانکی داشته باشید.

3.ثبت سفارش

بعد از فعال‌شدن حساب کاربری شما در بورس کالا تهران، می‌توانید نسبت به انجام معامله و ثبت سفارش اقدام کنید. اما بهتر است قبل از انجام معامله با کسب آموزش‌های کاربردی دانش خود را در این زمینه افزایش دهید.

آیا همه افراد می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند؟

همان‌طور که گفته شد برای استفاده از ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی، داشتن کد بورسی الزامی است. اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که افرادی که با نحوه انجام معاملات بورس کالا آشنایی ندارند، نمی‌توانند از بازار سود کسب کنند. بازار اوراق و قراردادهای مشتقه، بسیار پیچیده‌تر از معاملات بورس اوراق بهادار است از این رو تنها افرادی می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند و از این معاملات سود کسب کنند که با روانشناسی بازار آشنا باشند.

سخن آخر

در این مقاله با اوراق و ابزارهای مشتقه و انواع آن آشنا شدیم. اگر چه این اوراق با هدف کاهش ریسک ایجاد شده‌اند اما ورود بدون آشنایی به این معاملات می‌تواند خطرناک باشد. برای اینکه معاملات مشتقه، برای شما منجر به سود شود، باید با آموزش و آگاهی کافی، وارد این بازار شوید.

ابزار مشتقه چیست و در بورس چه کاربردی دارد؟

ابزار مشتقه یک اصطلاح مالی است که از یک طبقه دارایی مشتق می‌شود و ارزش واقعی خود را از دارایی‌های اصلی می‌گیرد. اگر به دنبال تنوع بخشیدن به سبد سهام خود هستید؛ مشتقات ایده خوبی هستند به شرطی که از قبل به درک کاملی از آن داشته باشید زیرا مشتقات ریسک بالاتری دارند و فرایند آن‌ها پیچیده‌تر است. این مقاله از آکادمی حامی سرمایه مشهد، برگزار کننده دوره های آموزش بورس در مشهد، درباره نحوه عملکرد مشتقات صحبت کردیم و همچنین راجع به رایج‌ترین انواع قراردادهای مشتقه، مزایا و خطرات معاملات آن‌ها را بحث کرده‌ایم.

ابزار مشتقه چیست؟

برای پاسخ به این سؤال که ابزار مشتقه چیست باید گفت قراردادی مالی بین دو یا چند نفر و یا بین یک خریدار و یک فروشنده است و از یک سری دارایی با ارزش مشتق شده است. به بیانی ساده‌تر این قراردادی است که برای تجارت هر نوع دارایی استفاده می‌شود که این دارایی‌ها می‌توانند گندم، نفت و یا طلا حتی ابزارهای مالی مثل اوراق قرضه سهام و… باشند. قیمت این نوع قراردادها از بالا و پایین شدن قیمت دارایی که از آن مشتق شده‌اند ناشی می‌شود.

تریدرها ممکن است ابزار مشتقه را ابزارهای مشتقه و اهرم مالی در ساختار خریدوفروش عادی یعنی کارگذاری‌ها، بروکرها و… معامله کنند و یا در خارج از بستر این کار را انجام دهند. درواقع ابزارهای مشتقه‌ که در ساختار اصلی معامله می‌شوند ایمن‌تر هستند و ریسک کمتری دارند.

محصولات و خدمات بازار مشتقات چه هستند؟

همان‌طور که گفته شد بازار مشتقات از هر نوع دارایی برای استخراج ارزش استفاده می‌کنند. با رشد این نوع بازار از لحاظ ریسک، محصولات و خدمات بازار مشتقات را می‌توان به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد که این چهار نوع عبارت‌اند از قرارداد آتی (Futures contract)، پیمان آتی یا فروارد (Forward Contract)، قرارداد اختیار معامله (Option contract)، قرارداد معاوضه یا سوآپ (ابزارهای مشتقه و اهرم مالی Swap).

قرارداد آتی (Futures contract)

قرارداد آتی در بازار ابزار مشتقه به‌صورت دوطرفه است. یک طرف معامله خریدار یک دارایی را در تاریخی در آینده خریداری و در طرف درگیر معامله شخصی دارایی را در آن زمان به فروش می‌رساند. زمان خرید و فروش دارایی در آینده است و وقتی قیمت خرید یا فروش تأیید شود در آن زمان خریدار باید خرید را انجام دهد و فروشنده باید بفروشد حتی اگر قیمت دارایی برخلاف نظرشان باشد. در این نوع معاملات می‌توان از اهرم نیز استفاده کرد و دارایی خود را چندبرابر کرد و در نتیجه سود شما افزایش میابد اما در صورت ضرر، ضرر شما نیز زیادتر از حد معمول خواهد بود.

در این نوع ابزار مشتقه باید میزانی ودیعه نزد کارگذاری نگهداری شود سپس در صورت ضرر اگر ودیعه شما به زیر 75 تا 50 درصد ودیعه اولیه برسد شما کال مارجین خواهید شد. در نتیجه از شما درخواست می‌شود پول بیشتری به‌عنوان ودیعه واریز کنید. از آنجایی که معاملات درون کارگذاری و یک ساختار خریدوفروش انجام می‌شود معاملات صد درصد انجام می‌شود و هیچ طرف از معامله نمی‌تواند از معامله خود جا بزند.

پیمان آتی یا فروارد (Forward Contract)

این نوع قرارداد نیز مشابه قرارداد آتی در ابزار مشتقه است اما فرق آن این است که در پیمان آتی یا فروارد در محیط خارج از بورس و کارگزاری انجام می‌پذیرد. از این رو این نوع قرارداد ریسک بیشتری نسبت به قرارداد آتی دارد زیرا هریک از طرفین قرارداد ممکن است قادر نباشد به قرارداد خود عمل کند و در نهایت موجب ورشکستی دو طرف شود.

قرارداد اختیار معامله (Option contract)

این نوع قرارداد ابزار مشتقه نیز همانند قرارداد آتی عمل می‌کند و تفاوت آن این است که برخلاف قرارداد آتی معامله‌گر می‌تواند قرارداد خود را قبل از زمان تعیین شده به فروش برساند. به بیانی دیگر به معامله‌گر اختیار خرید یا فروش اعطا می‌کند.

از نظر زمان‌بندی فروش دو سبک امریکایی و اروپایی وجود دارد. در سبک آمریکایی قادر هستید از حق اختیار در قرارداد خود در هر زمانی قبل از روز انقضا استفاده کنید ولی در سبک اروپایی فقط در روز انقضا قادر به اجرا هستند.

برای مثال اگر معامله‌گری پیش‌بینی کند که قیمت سهمی در آینده بالا می‌رود و سهم را به قیمت 50 دلار خریداری می‌کند. اما او از ریسک پایین آمدن می‌ترسد از این رو از ابزار مشتقه استفاده می‌کند یک اختیار فروش بر روی قیمت 50 دلار خریداری می‌کند. پس از رسیدن زمان انقضا قرارداد قیمت هر سهم به 40 دلار سقوط کرده است ولی معامله‌گر می‌تواند از اختیار فروش خود استفاده کرده و سهم را به قیمت 50 دلار به فروش رساند. او فقط میزان پولی که در ازای خرید اختیار فروش خریداری کرده است؛ از دست خواهد داد.

قرارداد سوآپ (Swap)

سوآپ یکی از انواع متداول ابزار مشتقه است که اغلب برای مبادله جریان نقدی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، یک معامله‌گر ممکن است از سوآپ نرخ بهره برای تغییر از وام با نرخ بهره متغیر به وام با نرخ بهره ثابت یا برعکس استفاده کند.

مثلاً شرکت A وامی با نرخ بهره متغیر 6 درصد دریافت می‌کند. در حال حاضر نرخ بهره 6 درصد است اما ممکن است کم یا زیاد شود. شرکت A برای پوشش ریسک تمایل به نرخ بهره ثابت دارد از این رو با شرکت B معامله می‌کند. معامله به این صورت انجام می‌شود که شرکت A نرخ بهره ثابت 7 درصد به B پرداخت می‌کند و B نرخ بهره متغیر بانک را می‌پردازد. اگر نرخ بهره متغیر به 5 درصد برسد A به‌اندازه 2 درصد ضرر کرده است ولی اگر این میزان به 8 درصد برسد A به‌اندازه 1 درصد سود کرده است.

شرایط سوددهی بازار مشتقات

در بازار ابزار مشتقه بسته به استراتژی تریدر و میزان ریسکی که او متحمل می‌شود، میزان سوددهی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله از جمله قراردادهایی هستند که ریسک کمتری دارند. بسته به نوع بازار انتخابی شرایط سوددهی بازار مشتقات نیز تحت‌تأثیر قرار می‌‍گیرد.

حجم معاملات بازار مشتقات

بازار ابزار مشتقه یکی از بزرگ‌ترین بازارها است و یک بازار بسیار غول‌پیکر به‌حساب می‌آید. دلیل آن این است که در این بازار هر نوع دارایی معامله می‌شود و همین موضوع این بازار را غول‌پیکر کرده است. برخی حجم این بازار را ۱۰ ۲۴ تخمین زده‌اند که این میزان برابر 10 برابر کل تولید ناخالص ملی جهان به‌حساب می‌آید. البته برخی محققان این عدد را مبالغه می‌دانند.

استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران‌های اقتصادی

از آنجایی که از ابزار‌ مشتقه ابزارهای مشتقه و اهرم مالی برای بیمه کردن سرمایه نیز استفاده می‌شود. استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران‌های اقتصادی نیز رایج است به این صورت که در بحران اقتصادی سال‌های 2007 تا 2009 در امریکا فشار زیادی برای انتقال مشتقات به بازار بورس انجام شد.

خطرات بازار مشتقه

در بازار ابزار مشتقه خطراتی وجود دارد که ما در این بخش قصد داریم راجع به خطرات بازار مشتقه صحبت کنیم. در این بازار می‌توان از اهرم استفاده کرد. درواقع اهرم به معامله‌گر کمک می‌کند با حجم بیشتر معامله کند در نتیجه سود زیادتری نصیب معامله‌گر می‌شود. اما روی دیگر سکه بدتر است و در صورت ضرر، معامله‌گر ضرر زیادی متحمل می‌شود.

از دیگر خطرات این بازار این است که برخی از این نوع معاملات خارج از محیط کارگذاری‌ها (Over-the-counter) انجام می‌شود که این موضوع خطر جا زدن نفر مقابل را دوچندان می‌کند. خطرات این بازار می‌توان به موارد زیر خلاصه ‌کرد:

• تأثیر زیاد اهرم‌ها بر سود و ضرر
• حساس بودن به نوسانات دارایی‌های اصلی
• معاملات خارج از کارگذاری خطر جا زدن نفر مقابل را به همراه دارد
• فرایند معامله و ترید پیچیده
• ارزیابی سخت قیمت دارایی‌ها در این نوع بازار

مفهوم ابزار مشتقه

یکی از مفاهیم پرکاربرد در بازارهای مالی، ابزار مشتقه هستند که این ابزارها ارزش مستقلی ندارند و درواقع قراردادی نشئت گرفته از یک دارایی خاص هستند. این نوع قرارداد تعهد خرید و یا فروش یک دارایی را می‌دهد. به‌عنوان مثال دو شخص قرارداد خریدوفروش برای دو ماه دیگر یک دارایی فلزی با قیمت 280 دلار برای 10 سهم می‌بندند. اگر قیمت فلز به 340 دلار برسد در نهایت قرارداد با قیمت 280 دلار در پایان دو ماه بسته خواهد شد و خریدار 60 دلار سود کرده و فروشنده 60 دلار ضرر خواهد کرد.

کاربرد ابزار مشتقات

کاربرد ابزار مشتقه با توجه به نوع استفاده و اهداف معامله‌گر متفاوت است و به طور کلی به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.

پوشش‌دهندگان ریسک (Hedgers): پوشش ریسک زمانی رخ می‌دهد که فردی دارایی را می‌خرد و آن را طی قرارداد آتی می‌فروشد. این فرد از منافع نگهداری دارایی بهره‌مند می‌شود در حالی که بدون ریسک دارایی را در آینده می‌فروشد. اما خطر بالارفتن ارزش را برای معامله‌گر به همراه دارد.

برای مثال یک شرکت هواپیمایی بزرگ می‌داند که برای ادامه فعالیت به نفت زیادی نیاز دارد و بر اساس تجربه می‌داند قیمت در آینده افزایش خواهد یافت. درنتیجه آن‌ها یک قرارداد آتی با تأمین‌کننده نفت منعقد می‌کنند تا قیمت‌های فعلی را برای مدتی قفل کنند تا تضمین کنند هزینه ثابت می‌ماند.

سفته‌بازان (Speculators): این افراد در این بازار به دنبال ریسک هستند نه پوشش آن به صورتی که دنبال خرید قراردادی آتی به قیمت پایین است در حالی که می‌دانند قیمت آن در آینده بالاست.

آربیتراژگران (Arbitrageur): این افراد با بررسی بازارهای مختلف، به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت ابزار مشتقه یکسان هستند.

بررسی سالانه حجم مبادلات مشتقات

بانک BIS بررسی سالیانه حجم مبالات مشتقات در سال 2021 انجام داده است. داده‌ها نشان می‌دهند که در نیمه دوم سال 2021 مجموع مبالغ واقعی مبادله شده 600 تریلیون دلار بوده است که این رقم به طور قابل‌توجهی زیاد است و دلیل آن تنوع بازار ابزار مشتقه است.

حجم مبادلات بازار مشتقات در خارج از کارگذاری‌ها در سال 2014 در اوج خود قرار داشت و میزان آن به حدود 400 تریلیون دلار رسد اما ارزش آن در سال‌های بعد از 2014 افت داشت. البته حجم مبالات در سال 2019 افزایش داشته است ولی بعد از 2019 نیز دوباره نزول کرده است.

ماهیت مشتقات

در امور مالی اگر بخواهم این سؤال را که ماهیت ابزار مشتقه چیست پاسخ دهیم باید گفت قراردادی است بین خریدار و فروشنده که این قرارداد ماهیت اصلی خود را از یک دارایی خاص به دست می‌آورد. این مشتقات استفاده‌های گوناگونی دارند. یکی از اهداف استفاده از این نوع معاملات بیمه در برابر حرکات قیمت یک دارایی است. دارایی‌های مشتقه در محیط بورس و کارگذاری‌ها و خارج از آن (به طور مستقیم بین دو شرکت یا سازمان) مبادله می‌شود.

محیط نظارتی ابزار مشتقه

همان‌طور که به آن اشاره شد برخی از معاملات ابزار مشتقه در محیط کارگزاری انجام نمی‌شود. به این صورت که نهادی مثل کارگزاری نظارت بر روی این نوع معاملات ندارد. از این رو هر یک از طرف معاملات می‌تواند به‌راحتی از معامله خود کنار رود در صورتی که در محیط کارگذاری چنین اجازه‌ای به او داده نمی‌شود. هرچند ممکن است این نوع معامله‌ها سود بیشتری داشته باشد ولی ریسک معامله خارج از کارگزاری نیز دارد.

نتیجه‌گیری

در این مقاله به طور مفصل راجع به ابزار مشتقه‌ها صحبت کردیم. همان‌طور که در مقاله به آن اشاره شد این نوع معاملات ریسک‌های زیادی دارند و نداشتن تجربه در این نوع بازارها موجب از دست رفتن سرمایه می‌شود. این نوع معاملات بیشتر بین سرمایه‌داران بزرگ و شرکت‌ها رایج است. استفاده از ابزارهایی مثل اهرم در این بازار مجاز است اما نداشتن دانش استفاده از آن موجب از دست رفتن سرمایه می‌شود.

شاخه مشتقات مالی

ریسک و عدم اطمینان،یکی از امورجدانشدنی فعالیت های اقتصادی می باشد.در این راستا فعالان اقتصادی همواره بدنبال حدأقل سازی ریسک های خود هستند.متخصصان مالی در راستای پوشش ریسک و حل مشکل فوق الذکر ابزارهای جدیدی را ابداع کرده اند.یکی از این اختراع های بزرگ، ابزارهای مالی مشتقه می باشد.علت نامگذاری آن ها به ابزار مشتقه این است که ارزش آن ها از ارزش دارایی های دیگر،اوراق بهادار،نرخ بهره،کالاهای اساسی و شاخص اوراق بهادار منتج شده است.

یکی از مهمترین ابزارهای مالی که در ایران به صورت کمرنگ شاهد آن هستیم، دسته ابزارهای مشتقه هستند که امکان مدیریت ریسک از طریق توسعه انواع استراتژی های سرمایه گذاری را بصورت واضح افزایش میدهند. وجود ابزارهای مشتقه و بازارهای آتی فعال ذائقه سرمایه‌گذاران نسبت به روند های آتی را نشان میدهد که خود بیانگر تصورات از روند های آتیست همچنین با وجود این ابزار بازار نقدشونده خواهد شد و به تبع آن هزینه معاملات نیز بشدت کاهش خواهد یافت چرا که با سرمایه بسیار اندک و با استفاده از اهرم های معاملاتی میتوان وارد بازار ابزار مشتقه شد و این امر باعث افزایش تعداد سرمایه گذاران و افزایش حجم معاملات خواهد شد و تمامی این موارد در کنار ایجاد رفاه و سود بیشتر برای سرمایه گذاران باعث کامل شدن بازارسرمایه و بهبود مکانیسم کشف قیمت خواهد شد.

دراین راستا و با توجه به اهمیت ابزار مشتقه وعدم دستیابی این ابزاربه جایگاه حقیقی خوددربازارسرمایه،گروه پیشگامان دنیای مالی با تشکیل شاخه مشتقات مالی زیر مجموعه دپارتمان بازار سرمایه به فعالیت های پژوهشی،آموزشی و خدماتی در این موضوع خواهد پرداخت. در این بخش از شبکه فعالان مالی مجموعه ای توانمند از متخصصین و علاقمندان به مشتقات مالی گردهم جمع شده اند تا در فعالیتی جمعی مطابق با اهداف تعیین شده برای این شاخه از شبکه فعالان مالی فعالیت نمایند.

«اختیار آتی» پازل ابزارهای مشتقه بورس کالا را تکمیل می‌کند

مدیر کالایی کارگزاری سهم آشنا گفت: رویکرد جدید بورس کالا در راستای تکمیل سوپرمارکت خدمات ابزارهای مالی در بازارهای کالایی است و می‌توان گفت اختیار آتی پازل ابزارهای مشتقه در بورس کالا را تکمیل می‌کند.

به گزارش بازار به نقل از بورس کالا، محمدرضا اسلامی، مدیر کالایی کارگزاری سهم آشنا درباره مزیت قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قرارداد آتی گفت: سال‌های زیادی از راه‌اندازی قراردادهای آتی در بورس‌های دنیا می‌گذرد و بورس کالا در راستای هماهنگ‌سازی خود با بازارهای جهانی و با توجه به رویکرد توسعه‌ای که همواره دنبال کرده و مزایایی که معاملات آتی و اختیار فراهم می‌کند، به زودی اقدام به راه‌اندازی معاملات قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قراردادهای آتی می‌کند.

وی افزود: تلاش‌های روز افزون بورس کالا و سایر نهادهای مرتبط در راستای تنوع بخشی به ابزارهای مدیریت ریسک که هم اکنون برای انجام انواع معاملات در اختیار فعالان بازار قرار گرفته، باعث رشد و گسترش بازارهای مالی در بورس کالا شده‌ است. با این حال، فعالان بازار سرمایه به آپشن به عنوان بازار بزرگ و آینده‌داری نگاه می‌کنند و انتظار دارند با اضافه شدن دارایی‌های پایه به این بازار و تنوع در ابزارهای معاملاتی شاهد تکمیل شدن سوپرمارکت خدمات ابزارهای مالی در بورس کالا و رشد این بخش باشند.

این کارشناس بازار سرمایه درباره بازیگران اصلی این بازار اظهار کرد: بازار آپشن می‌تواند بازار مطلوبی برای تمامی فعالان بازار باشد. برخی فعالان در این بازار با هدف پوشش ریسک ورود می‌کنند و این موضوع یکی از نکات مهمی است که می‌تواند برای فعالیت بازار سودآور باشد.

این فعالان شامل آربیتراژگران، هج‌کنندگان (پوشش دهندگان ریسک) و حتی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالا می شود.

به گفته اسلامی؛ نکته حائز اهمیت در بازار آپشن، امکان کسب سود در بازار هم در روندهای صعودی و نزولی است. موضوع دیگر این است که نقدینگی مورد نیاز برای انجام معاملات آپشن از سوی بورس کالا اندک در نظر گرفته شده و این نقدینگی برای افراد به عنوان مزیت شناخته می‌شود. با این حال توجه به این مهم ضروری است که ورود به بازار آپشن برای افراد مبتدی و افرادی که با معاملات ابزارهای نوین مالی آشنایی کمی دارند، در گام نخست ممکن است جذاب نباشد.

وی یادآور شد: بازار آپشن با توجه به مزایایی نظیر ریسک اندک، اهرم مالی و امکان کسب سود در روند صعودی و نزولی در صورت استفاده صحیح می‌تواند کارآمد و جذاب باشد و همه فعالان که در بازار سرمایه اقدام به انجام انواع معاملات می‌کنند، می‌توانند حجم فعالیت در این معاملات را گسترش دهند.

این فعال بازار سرمایه درباره تجربه جهانی ابزار اختیار آتی نیز عنوان کرد: بازار اختیار معامله یا همان آپشن از سال ۱۹۷۳ در بازارهای مالی دنیا راه اندازی شد. قراردادهای آپشن به دلیل پیچیده بودن نسبت به معاملات نقدی همواره مورد توجه معامله گران خبره بازار بوده است اما باید این را نیز در نظر گرفت که قراردادهای آپشن می‌تواند برای همه معامله گران مفید باشد.

در همین راستا هم بورس کالا برای پُررونق شدن معاملات این ابزار اقدام به فرهنگ سازی و آموزش در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی و انتشار بروشور کرده و می‌تواند تبلیغات عمومی را برای دو گروه شامل سرمایه گذاران خبره بازار و فعالان عام بازار انجام دهد. گروه نخست به عنوان خبرگان بازار سرمایه از کارایی این بازار اطلاع دارند. در خصوص گروه دوم بهتر است مخاطبان تنها به سمت معامله‌گران زعفران یا سایر کالاهای بورس کالا نروند، یعنی مخاطب این ابزار می تواند تمامی فعالان حاضر در بازار سرمایه باشد.